معرفی رشته مهندسی راه آهن

امروزه حمل و نقل ريلي با شكل آغازين و ابتدايي آن بسيار متفاوت است و هركشوري براي استفاده و حفظ اين صنعت عظيم كه نقش مهمي در توسعه حمل و نقل و در نتيجه پيشرفت كشور دارد، بايد از متخصصان كارآمد در صنعت راه آهن بهره گيرد. به عبارت ديگر هدف از تاسيس رشته مهندسي راه آهن اين است كه با توجه به نياز صنعت حمل و نقل ريلي، انسان هاي محققي را تربيت كنيم تا در مرحله اول از عميق تر و بزرگ تر شدن فاصله خود با كشورهاي صنعتي جلوگيري كرده و در مرحله بعد به ترميم اين شكاف بپردازيم.

توانايي‌هاي مورد نياز و قابل توصيه

درس رياضي در رشته مهندسي راه‌آهن مانند ساير رشته‌هاي مهندسي از اهميت بسياري برخوردار است. اما علاوه بر قوي بودن در دو درس رياضي و فيزيك ، دانشجوي رشته مهندسي مرتبط با راه‌آهن بايد توانايي مديريت را داشته و از روابط اجتماعي خوبي برخوردار باشد.

دانشجوي مهندسي سازه هاي ريلي راه‌آهن بايد سخت‌كوش، جدي و مقاوم بوده و آمادگي كار در هر شرايطي را داشته باشد چون كار اصلي يك مهندس سازه هاي ريلي در بيابان ، دشت، كوير و كوهستان است و فردي كه وارد اين رشته مي‌شود بايد به كارهاي اجرايي علاقمند باشد.

همچنين اگر يك مهندس رشته هاي راه‌آهن برخورد اجتماعي خوبي داشته باشد، مي‌تواند در محيط كار خود باعث خلاقيت كارگران و كارمنداني شود كه در زيرنظر او فعاليت مي‌كنند. همچنين تسلط به زبان انگليسي و كامپيوتر يك امتياز مهم براي دانشجوي اين رشته است و چنين فردي راحت‌تر مي‌تواند جذب بازار كار شود. دانشجوياني در رشته مهندسي حمل و نقل ريلي موفق مي‌شوند كه به جامعه‌شناسي علاقمند باشند چون اين رشته بيشتر به فاكتورهاي انساني در صنايع مي‌پردازد تا فاكتورهاي تكنولوژيكي.

نكات تكميلي

در سال 76 براي اولين‌بار در خاورميانه، دانشكده مهندسي راه‌آهن در دانشگاه علم و صنعت ايران تأسيس شد و در سه رشته مهندسي دانشجو پذيرفت. امروزه ديگر علوم متوقف نمي‌شوند تا بر مبناي يكسري برداشتهاي ثابت بتوان درباره آنها تصميم گرفت. بلكه همه‌چيز به سرعت تغيير مي‌كند و مي‌بايستي متناسب با نيازها، آمادگي لازم را به دست آورد. حمل و نقل نيز يكي از عوامل اصلي و تعيين كننده در دنياي امروز است كه در اقتصاد، فرهنگ و در همه شؤون اجتماعي جوامع ، نقش چشمگير و حياتي دارد و در ميان انواع حمل‌ونقل، حمل‌ونقل ريلي از مزيت‌هاي بسياري برخوردار است و كشورهاي صنعتي و نيمه‌صنعتي از گذشته‌هاي دور به اين پديده پرارزش پرداخته و شبكه حمل و نقل خود را با حمل و نقل ريلي تجهيز كرده‌اند. تاجايي كه امروزه خيلي از كشورها به مرحله‌اي رسيده‌اند كه چندان به دنبال توسعه كمّي نيستند بلكه به دنبال هماهنگ كردن و همسو كردن صنعت حمل و نقل ريلي با ديگر پديده‌هاي علمي و صنعتي پيشرو مانند الكترونيك و سيستم‌هاي ارتباط جمعي مي‌باشند. در واقع هدف آنها رسيدن سريع از مبدا به مقصد و امكان جابه‌جايي پرحجم مسافر و كالا است. اما متاسفانه كشور ما ، در زمينه اين صنعت فاصله زيادي با كشورهاي پيشرفته دارد و طبق بررسي علت اصلي اين فاصله، نبود متخصصان صاحب‌نظر و متخصص در اين صنعت مي‌باشد.

معرفي گرايش‌هاي مقطع کارشناسي

مهندسي ماشين هاي ريلي

اين رشته بستري مشابه مهندسي مكانيك داشته و بيانگر فن‌آوري و علوم و روشهاي بهره‌گيري از مهارتها در بكارگيري اجزاء متشكل ناوگان به ويژه در بخش طراحي و ساخت لكوموتيو، واگن، ماشين‌آلات ريلي و بطور كلي لغت ماشين هاي ريلي (كشش) اطلاقي بر مسايل ناوگان حمل و نقل ريلي مانند لكوموتيو، واگن مسافري، واگنهاي باري، سيستم‌هاي ترمز، سيستم‌هاي انتقال نيرو و ... است. فارغ‌التحصيلان اين رشته قادر خواهند بود كه در طرح ، ساخت و تعمير و نگهداري ناوگان ريلي مهارتهاي لازم را يافته و در كليه واحدهاي حمل و نقل ريلي مانند راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران، راه‌آهن هاي شهري (مترو) ، شركتهاي وابسته به راه‌آهن، بنياد مستضعفان و جانبازان، كارخانجات واگن پارس، شركتهاي مهندسي و ... مشغول به فعاليت گردند.

هدف اين رشته تربيت متخصصاني است كه بتوانند طراحي ، انتخاب بهينه ، بهبود سيستم نگهداري ، تعمير ، بازسازي  و ساخت  وسائط نقليه  ريلي را بر عهده بگيرند .

درست است كه 51 واحد رشته مهندسي ماشين هاي ريلي در مقطع ليسانس با رشته مهندسي مكانيك طراحي جامدات مشترك است، اما دانشجويان اين رشته 6 واحد اصلي و 27 واحد تخصصي نيز مي‌گذرانند و همين واحدها، آنان را براي ورود به ميدان اصلي كار و حل مشكلات صنعت راه‌آهن مثل مشكلات طراحي و مشكل شكست قطعات آماده مي‌كند. يعني به جاي آن كه ما يك مهندس مكانيك را پس از فارغ‌التحصيلي? دو سال آموزش دهيم تا تخصص لازم را براي ورود به صنعت راه‌آهن كسب كند، يك مهندس ماشين هاي ريلي را در همان چهارسال دوره ليسانس براي حل مشكلات ويژه وسائط نقليه ريلي آماده مي‌كنيم.

مهندس ماشين هاي ريلي يك مهندس خوب مكانيك است كه تخصص ويژه در زمينه راه‌آهن دارد. براي مثال سيستم تأسيسات يك قطار به عنوان يك وسيله در حال حركت با تأسيسات يك ساختمان متفاوت است و يك مهندس ماشين هاي ريلي بايد بتواند سيستم‌هاي قطار را به گونه‌اي طراحي كند كه انعطاف لازم را براي مقابله با شرايط آب و هوايي نقاط مختلفي كه از آن مي‌گذرد، داشته باشد و هواي داخل قطار در هر صورت مطبوع و متعادل باشد و يا در اتومبيل سيستم ترمز، يك كشنده 10 يا 20 تني را نگه مي‌دارد اما در سيستم ريلي بايد ترمزي را طراحي كرد كه تحمل بيش از دهها هزار تن را داشته باشد. بدون شك چنين ترمزي سيستمي پيچيده‌تر داشته و نياز به تخصص ويژه دارد.

مهندسي سازه هاي ريلي

اين رشته بستري مشابه رشته مهندسي عمران داشته و در ديد تخصصي به منظور شناسايي مسيرهاي گوناگون راه‌آهن و مهارت در بهر‌ه‌گيري از اجزاء متشكل مجموعه راه‌آهن به ويژه در بخش طراحي و اجراي زيرسازي و روسازي ، ساختمان و ابنيه فني راه‌آهن مي‌باشد و بطور كلي لغت سازه هاي ريلي اطلاقي است بر سازه‌هاي فني موجود در راه‌آهن مانند: پل، تونل، ديوار حائل و ضامن، ساختمان ايستگاه، انبار و ....

فارغ‌التحصيلان اين رشته قادر خواهند بود كه در طرح ، نظارت ، اجرا و تعمير و نگهداري مهندسي مرتبط با سازه هاي ريلي مهارتهاي لازم را يافته و در كليه واحدهاي مرتبط با حمل و نقل ريلي مانند راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران، راه‌آهن هاي شهري (مترو)‌، شركتهاي وابسته به راه‌آهن، مجتمع فولاد مباركه، ذوب آهن ، بنياد مستضعفان و جانبازان ، شركتهاي مهندسي و ... مشغول به فعاليت گردند.

رشته سازه هاي ريلي در زمينه طراحي هندسي مسير و زيرسازي و روسازي راه‌آهن و سازه‌هاي فني گوناگون مانند: پل، تونل، ديوار و تراشه مطالعه مي‌كند. اين رشته با رشته مهندسي عمران سازه شباهتهايي دارد و به همين دليل برخي از استادان و دانشجويان مهندسي عمران معتقدند كه جامعه ما نيازي به فارغ‌التحصيل سازه هاي ريلي ندارد. چون يك فارغ‌التحصيل عمران مي‌تواند در زمينه هاي مرتبط با سازه هاي ريلي فعاليت نمايد.

مهندسي سازه هاي ريلي با اين كه داراي نقاط مشتركي با مهندسي عمران است و دانشجوي اين رشته نيز تمامي دروس مربوط به تحليل سازه‌ها مانند استاتيك، مقاومت مصالح و تحليل سازه‌هاي 1 و 2 را مي‌گذراند و همچنين دروس طراحي را كاملا مطالعه مي‌كند؛ اما اين رشته وجوه افتراق بسياري نيز با رشته عمران دارد. براي مثال در رشته مهندسي عمران اطلاعاتي در زمينه هيدرولوژي ، هيدروليك و سازه‌هاي آبي داده مي‌شود در حالي كه يك مهندس سازه هاي ريلي نيازي به اين اطلاعات ندارد و در عوض بايد در زمينه ناوگان و مسير حركت دروسي را بگذراند. همچنين در زمينه زيرسازي و روسازي راه‌آهن و ابنيه فني اين مسير لازم است كه اطلاعات تخصصي داشته باشد، چون ابنيه فني كه در خطوط راه‌آهن به كار مي‌رود، تحت تاثير نيروهاي ديناميكي قرار مي‌گيرند، در حالي كه سازه‌هاي متداول ، رفتاري غير از اين دارند. از همين‌رو درسهاي مربوط به اين ابنيه در رشته راه‌آهن با درسهايي كه در رشته عمران تدريس مي‌شود، متفاوت مي‌باشد. يعني بخش طراحي اين بناها در هر دو رشته مشترك بوده اما بخش رفتاري بناهاي مورد نظر به دليل تفاوت بين پل‌هاي جاده‌اي و پل‌هاي آهني متفاوت مي‌باشد.

مهندسي حمل و نقل ريلي

اين رشته بستري مشابه رشته مهندسي صنايع داشته و بيانگر فن‌آوري و علوم و روشهاي بهره‌برداري و مهارت در بكارگيري اجزاء متشكل راه‌آهن (بستر و ناوگان) مي‌باشد و بطور كلي شامل مسائل مهندسي برنامه‌ريزي و بهره‌برداري از تجهيزات حمل و نقل ريلي مانند ايستگاه ، خط ، لكوموتيو، واگن و ... مي شود. فارغ‌التحصيلان اين رشته قادر خواهند بود كه در طراحي و نظارت گرافهاي حركت قطارها ، برنامه‌ريزي و مدل‌سازي حمل و نقل ريلي مهارتهاي لازم را يافته و در كليه واحدهاي حمل و نقل ريلي مانند راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران، راه‌آهن هاي شهري (مترو) ، شركتهاي وابسته به راه‌آهن، بنياد مستضعفان و جانبازان، شركتهاي مهندسي و ... مشغول به فعاليت گردند.  مديريت استفاده بهينه از منابع ، امكانات و تأسيسات شبكه راه‌آهن و تجهيزات متحرك ريلي بر عهده مهندس حمل و نقل ريلي است.

فعاليت يك مهندس حمل و نقل ريلي به دو بخش عمده قبل از طراحي خط راه‌آهن و بعد از طراحي خط تقسيم مي‌شود. كه در مرحله نخست مهندس حمل و نقل ريلي حجم مسافر و كالايي كه در خط مورد نظر جابه‌جا خواهد شد، پيش‌بيني كرده و بررسي مي‌كند كه آيا تأسيس اين خط به صرفه مي‌باشد يا خير و در مرحله بعد نيز به طراحي و برنامه‌ريزي حركت قطارها مي‌پردازد تا تاخير زماني قطارها به پايين‌ترين حد امكان برسد و هزينه‌هاي راه‌آهن كمتر شود. به عبارت ديگر بخش حمل و نقل ريلي يا بهره‌برداري ، بخش نرم‌افزاري راه‌آهن است.

مهندسي حمل و نقل ريلي شبيه به مهندسي صنايع گرايش برنامه‌ريزي و تحليل سيستم‌ها است. چون حدود 120 واحد از آن با رشته مهندسي صنايع مشترك است و هدف اين رشته نيز تربيت متخصصاني است كه بتوانند با بهره‌گيري از روشهاي جديد و سيستماتيك و مدلهاي رياضي، مديريت صنعت راه‌آهن را بر عهده بگيرند؛ يعني از يك سو به برنامه‌ريزي ترافيك خطوط بپردازند، تا مشخص گردد كه در هر ساعت چه قطاري بايد حركت كند و در هر خط چند قطار مورد نياز مي‌باشد؟ اين باعث مي‌شود تا حركت قطارها از نظر اقتصادي مقرون به صرفه بوده و مشكل برخورد بين دو قطار پيش نيايد و از سوي ديگر مهندس حمل و نقل ريلي بايد آمارگيري لازم را در ارتباط با مسافران و مشتريان انجام دهد و بر اساس اين آمارها برنامه‌ريزي كند تا صنعت راه‌آهن با مشكلات كمتري روبرو شود.

وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر

اين رشته از سال 81 در مقطع كارشناسي ارشد در شاخه راه‌آهن برقي در دانشگاه علم و صنعت دانشجو مي پذيرد.

رشته‌هاي مشابه و نزديك به اين رشته

هر يك از شاخه‌ها و گرايش هاي اين رشته مشابه رشته‌اي خاص است به گونه‌اي كه مهندسي ماشين هاي ريلي راه‌آهن مشابه رشته مهندسي مكانيك، خصوصا طراحي جامدات ، مهندسي سازه هاي ريلي راه‌آهن مشابه رشته مهندسي عمران و مهندسي حمل و نقل ريلي مشابه رشته مهندسي صنايع مي‌باشد.

وضعيت نياز كشور به اين رشته در حال حاضر

با توجه به تازه تأسيس بودن اين رشته و با توجه به اينکه نظام حركت ريلي كشور نياز به متخصصاني كارآمد در اين زمينه دارد، به نظر مي‌رسد نياز به فارغ‌التحصيلان اين رشته بيش از هر رشته‌اي انكارناپذير است.

جریه راه آهن

باپيشرفت سريع علوم و تكنولوژي در صنعت راه آهن و نقش سازنده آن در توسعه اقتصادي كشورها ، بالطبع همسو با علوم، سيستمهاي حمل و نقل و خدمات ريلي نيز گسترش يافته است.

درنتيجه اداره صحيح و مناسب اينگونه سازمانها بصورت سيستماتيك مستلزم بكارگيري تكنيكهاي علمي و پيشرفته مي باشد.

مقياس حمل و نقل ريلي و خدمات آن چنان گسترشي يافته كه رشته هاي مهندسي عمران ، صنايع ، مكانيك ، برق و… پاسخگويي كليه مسائل اين سازمانها نمي باشد . براي جبران چنين كمبودي در قرن حاضر از پيوند رشته هاي گوناگون علوم و مديريت و روشهاي مهندسي ، رشته جديدي بنام مهندسي جريه راه آهن بوحود آمده است.

رشته مهندسي جريه راه آهن با مسائلي از قبيل كنترل و هماهنگي فعاليتهاي ريلي ، طراحي لكوموتيو و واگن ، استفاده موثر از وسائط نقليه ريلي و ماشين آلات و افزايش كارآيي سازمانهاي در طرح و ايجاد يا بهبود سيستم هاي متشكل از انسان ، وسائل نقليه ريلي ، ماشين آلات ، لكوموتيو ، واگن كمك موثري نمايد.

اين دوره بيانگر تكنولوژي و علوم و روشهاي بهره برداري ، شناسايي مسيرهاي گوناگون راه آهن و مهارت د ر بهره گيري از اجزا متشكل يك مجموعه راه آهن )انسان - لكوموتيو - واگن - ماشين آلات خطي - ساختمان و تاسيسات ، علائم و ارتباطات ( به منظور حصول حداكثر كيفيت و كميت خدمات راه آهن مي باشد.

هدف از آموزش مجموعه ، تربيت كارشناسان آگاه به مسائل تكنولوژي و علوم مكانيكي خاص و جديد راه آهن از جمله اهداف اين مجموعه در مرحله اول و نهايتا خودكفايي در صنعت عظيم راه آهن مي باشد.

طول متوسط اين دوره 4 سال است و برنامه هاي درسي آن در 8 ترم برنامه ريزي مي شود و دانشجويان موظفند140 واحد تعيين شده اين مجموعه بانضمام 272 ساعت كاراموزي در واحدهاي صنعتي راه آهن اخذ نمايند.

طول هر ترم 17 هفته آموزش كامل است . مدت هر واحد درس نظري 17 ساعت و عملي و آزمايشگاهي 34 ساعت و كارگاهي 51 ساعت است .

فارغ التحصيلان اين دوره ميتوانند با آموخته هاي خويش عهده دار انجام طراحي و محاسبه اجزا و سيستمها و تعمير و نگهداري و راهبري در بخش عمده اي از صنايع آلات ناقله ريلي گردند از قبيل :

1 -  كارخانجات لكوموتيو سازي

2 -  كارخانجات واگنهاي مسافري

3 -  كارخانجات واگنهاي باري

4 -  كارخانجات واگن پارس

5 -  كارخانجات وابسته به صنايع مترو

6 -  كارخانجات ماشين آلات روسازي راه آهن

7 -  مديريت و راهبري امور مربوطه در راه آهن جمهوري اسلامي ايران ، راه آهن هاي شهري . راه آهن هاي خصوصي (راه آهن شرقي بنياد و … ) راه آهن مجتمع فولاد مباركه ، راه آهن ذوب آهن و..