استرس و راه های جلوگیری از آن

استرس (Stress) به معنای فشار و در اصطلاح به معنای فشار روانی است که میتوان آن را اینگونه تعریف کرد:

-احساس تنش درونی که توسط یک عامل فشار بیرونی یا درونی ایجاد می شود.

-هرگاه فشاری بر شخصی وارد شود،واکنشی در او ایجاد می گردد که میتواند علائم جسمی،روانی یا اجتماعی داشته باشد .به این واکنش غیراختصاصی استرس می گویند.

دربسیاری از موارد استرس ها مفید و باعث افزایش کارایی جسم و روان و و درنتیجه باعث هشیارانه تر عمل کردن و دستیابی به پاسخ سوالات یا رسیدن به اهداف می شود. که به این استرس خوشایند یا مثبت می گویند .ولی میزان بالای استرس عواقب متعددی از جمله کاهش کارایی،تنش درونی،غمگینی،اضطراب،افسردگی،اختلالات جسمی-روانی،اختلالات خواب،فراموشی و کاهش مقاومت بدن و ابتلا به عفونتهای مکرر، سردرد و... منجر به استرس ناخوشایند یا منفی می شود.

نشانه های استرس :

نشانه های فکری ( اشکال در تمرکز، ضعف در حافظه ،اشکال در تصمیم گیری، افکار مغشوش ،به تعویق انداختن دائمی کارها ،بدترین ها را پیش بینی کردن ،بیشتر از حل مسأله نگران مسأله بودن و به آن فکر کردن )

نشانه ها ی جسمی  (دردهای بدنی ، سردردها ، گرفتگی عضلات بخصوص در ناحیه گردن و شانه ها،خستگی مفرط ،حالت تهوع ، احساس خفگی ، پرش ناگهانی چشم یا لب ، احساس لرزش، دندان قروچه کردن ، افزایش ضربان قلب، سرگیجه، اسهال یا یبوست، عرق کردن کف دست /یخ کردن انگشتان )

نشانه های احساسی و هیجانی (تحریک پذیری و پرخاشگری، کناره گیری، ناتوانی در برقراری ارتباط، بدخلقی، گریه کردن ، بدگمانی و غرغر کردن، افسردگی و اضطراب، حساسیت بیش از حد به انتقاد ، احساس ناامیدی، احساس گناه ، ترس غیرمنطقی )

نشانه های رفتاری (اشکال در مدیریت زمان ،اشکال در سازماندهی ، پراکنده کاری و هیچ کاری از پیش نبردن ، تغییر در الگوهای خواب و غذا، انجام دادن کارها با عجله ، استفاده از الکل و مواد مخدر و سیگار، غیبت از محل کار، بی قراری و ناخن جویدن، سرزنش کردن دیگران به خاطر مشکلات، انداختن مسؤلیت گردن دیگران ، قطع ارتباط با دوستان)

 

پیرامون بحث تحصیل می توان از انواع گوناگونی از اضطراب نظیر اضطراب مدرسه، اضطراب تحصیلی و کلاسی و اضطراب انجام تکالیف و ... نام برد.

اضطراب به ما کمک می کند خطر را تشخیص دهیم و از آن اجتناب کنیم. اضطراب با افزودن هوشیاری و انرژی، کیفیت عملکرد ما را بالا می برد؛ اما وقتی شدت اضطراب با واقعه ی روی داده، تناسب نداشت یا خیلی زیاد و ماندگار باشد، کیفیت عملکرد را کم کرده و ما را عاجز می کند. به همین دلیل اطلاع از راه های مقابله با استرس کنکور به شما کمک می کند تا با کنترل استرس سر جلسه کنکور بتوانید کیفیت عملکرد خود را افزایش دهید.

 

کاهش اضطراب کنکور به میزان زیادی عملکرد داوطلبان را تحت تاثیر قرار می دهد. استرس شب کنکور و سر جلسه کنکور باعث می شود که این داوطلبان نتوانند از زحمات خود نتیجه بگیرند و این موضوع باعث افسردگی و نا امیدی آن ها می شود.

با اینکه سطحی از استرس برای انجام بعضی از کارها از جمله امتحان دادن طبیعی است، اما حتما باید به این نکته توجه کنید که کنکور هم آزمونی مانند دیگر آزمون‌هاست و هیچ تفاوتی با بقیه ندارد. بسیاری از داوطلبان سال‌های گذشته که کنکور را تجربه کرده‌اند، این مطلب را تایید می‌کنند و حتی برخی از آنان که دچار استرس بوده‌اند، اکنون با یادآوری این موضوع و علت استرس خود تعجب می‌کنند.

اگر داوطلبی هستید که برای آمادگی کنکور دچار استرس هستید و احساس می‌ کنید که ممکن است استرس سر جلسه کنکور نیز به سراغتان بیاید، باید از همین الان راه های مقابله با استرس کنکور را بشناسید و برای برطرف کردن این مشکل تلاش کنید.

برخی از دانش آموزان در هنگام امتحانات نهایی یا کنکور دچار استرس شدید میشوند، ضربان قلبشان تند میزند، دست هایشان میلرزد، عرق میکنند و احساس می کنند ذهنشان خالی شده است. استرس سر جلسه کنکور باعث می شود که وقتی سوالات امتحان را میخوانند احساس کنند گیج شده اند و منظور سوال را متوجه نمیشوند و فکر میکنند همه آن چیزهایی را که خوانده بودند فراموش کرده اند. در نهایت بعد از اینکه فشار زیادی را به ذهن خود می آورند یا سوال را بدون پاسخ رها میکنند و یا پاسخ نادرست و بی ربطی مینویسند. در اینجا آنها به اهمیت امتحان و عدم موفقیت خود می اندیشند و این اندیشه، اضطراب آنان را بیشتر می کند و عملکردشان را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین قضاوت دانش آموز بر اساس نمره کسب کرده و مقایسه او با هم کلاسی هایش، عملکرد نامطلوب و پیامدهای منفی برای او، معلم و والدینش به همراه دارد.

 

علل اضطراب کنکور

در حوزه آسیب شناسی، علل اضطراب کنکور ناشی از عوامل خانوادگی، آموزشگاهی، شخصیتی و تحصیلی می باشد. از جمله ی آنها عدم آمادگی کافی و همچنین عوامل آموزشگاهی از جمله سیستم آموزشگاه ها و معلمان می باشد که می توانند تاثیر بسزایی در چگونگی عملکرد شخص در امتحان داشته باشند. یکی دیگر از علل اضطراب کنکور، تجربیات منفی قبلی می باشد. هنگام صحبت با داوطلبان کنکوری مضطرب مشاهده می کنیم که بسیاری از آنها علت اضطراب خود را عدم کسب نتیجه ی قابل قبول در کنکور سال قبل بیان می کنند. همچنین ماهیت امتحان ها باعث افزایش یا کاهش استرس می شود؛ مثلا کنکور یا امتحانات نهایی می تواند استرس بیشتری نسبت به امتحانات کلاسی ایجاد کنند.

گاهی هم علل خانوادگی همچون انتظارات بیش از حد والدین، تنبیه، سرزنش، تهدید و عدم ارائه ی تقویت مناسب و مقایسه های نابجا از سمت آنان و انتقال این پیام که همین امسال فرصت داری!  کلی هزینه کرده ایم و .... از علل اضطراب کنکور می باشند. گاهی هم خود والدین آنقدر مضطرب می شوند که نقش والدین و دانش آموزان تغییر می کند

برای رفع استرس نخست باید منشأ و عوامل ایجاد کننده آن شناسایی شوند؛ استرس منشأ روانشناختی دارد و هر کدام از مؤلفه های روانشناختی که داوطلبان کنکور تجربه می کنند به علت اعتقاد، باور و تفکری است که شخص در مورد یک فرآیند مانند کنکور دارد.

در واقع اشخاص در یک فرآیند مشترک واکنش های متفاوتی از خویش نشان می دهند؛ به عنوان نمونه زمانی که صدای ترسناک انفجار شنیده می شود واکنش ها مختلف است؛ یک شخص در جای خویش می نشیند، دیگری از مکانی که هست بیرون می آید و شخص ديگر دچار اضطراب و استرس شدید خواهد شد.

علت عکس العمل گوناگون اشخاص به یک اتفاق را میتوان باور اشخاص در مورد آن مسئله دانست، در روانشناسی اصطلاحی وجود دارد که بیان می کند اتفاقات سبب واکنش ها نمی شود بلکه باوری که در مورد آن اتفاق وجود دارد سبب ایجاد عکس العمل خواهد شد.

چنانچه بخواهیم این امر را در مورد داوطلبان کنکور تعمیم دهیم و دلایل تفاوت ميزان استرس در آن ها را بررسی کنیم، باید بگوییم یکی از علل این است که داوطلبان نسبت به کنکور باور های ذهنی متفاوتی دارند به عنوان نمونه در ذهن خویش از آن غول می سازند یا آنرا مرگ و زندگی می دانند، حتی امکان دارد تعریف اطرافیان از کنکور سبب تشدید استرس در داوطلب شود.

زمانی که داوطلب کنکور از یک اتفاق یا رویداد مانند کنکور برای خویش یک فاجعه در ذهن می سازد طبیعتا این امر برای او استرس زيادي را بهمراه دارد؛ بدین ترتیب نخستین کاری که یک داوطلب کنکور برای رهایی یا کاهش استرس باید انجام دهد این است که کنکور را یک برگ از زندگی تعریف کند که قرار است ورق بخورد ولی تمام برگ های زندگی را تشکیل نمی دهد؛ وی تمام سعی خویش را برای خوب ورق خوردن این برگ از زندگی انجام می دهد.

علت بعدی استرس داوطلبان کنکور ناشی از باور های آن ها در مورد روش مطالعه است؛ آن ها خیال می کنند ميزان مطالعه ای که داشته اند به درد نمی خورد و دائم کارنامه ها، پیش بینی اتفاقی که برای شان رخ می دهد و تخمین های مختلف را در ذهن خویش مرور می کنند که سبب استرس خواهد شد.

پدر و مادر هایی که به هر علتی توقعات بی اندازه از فرزندان خویش دارند یا دائم با گوشه و کنایه با آنها صحبت می کنند، فشار زيادي به فرزندان خویش وارد می کنند. تزریق کردن اضطراب و استرس بر فرزندان نه تنها باعث بهبود رتبه فرزندانتان در کنکور نمی شود بلکه نتیجه ای عکس هم میتواند داشته باشد. متأسفانه بارها شاهد این قضیه بودیم که استرس و نگرانی بی اندازه والدین باعث می شود فشار روانی بیشتری به شخص وارد شود. این مسئله نقش والدین در تحصیل را پر اهمیت تر می کند

 

توصیه های کوچک برای مقابله سازگارانه با استرس (بالا بردن توان عمومی مقابله)

۱. خودتان را تشویق کنید

۲. به خودتان جایزه بدهید.

۳.اعتمادبه نفس بیشتری داشته باشید.

۴. حس شوخ طبعی خود را حفظ کنید.

۵.به جای جنگیدن با احساسات آنها رابیان کنید.

۶. رژیم غذایی سالم داشته باشید. جسمی که به خوبی تغذیه می شود ،آمادگی بیشتری برای مقابله با استرس دارد.

۷. خواب کافی داشته باشید.

۸. به زندگی معنوی خود غنا ببخشید.

۹. بطور منظم ورزش کنید (حداقل ۳۰ دقیقه در روز و سه بار در هفته)

۱۰. دفتر یادداشت روزانه داشته باشید.(لیست کردن برنامه ها)

۱۱. استانداردهای خود را تنظیم کنید. کمال گرایی منبعی برای ایجاد استرس است. از کمال گرایی روی برگردانید.

۱۲. همواره برا ی تغییر آماده باشید.

۱۳. محدودیت‌هایتان را بسنجید و سپس بگویید ” نه “

۱۴. اهداف کوتاه مدت تعیین کرده و آنها را اولویت بندی کنید.

۱۵. در چهار چوب توانایی مالی خودتان زندگی کنید.

۱۶. مهارت‌های خود را در مدیریت زمان افزایش دهید.

۱۷. نظم دهنده حرفه ای باشید.

۱۸. سعی نکنید اتفاقات غیر قابل کنترل را کنترل کنید.بسیار از چیزها درزندگی فراتر از کنترل ماهستند بخصوص رفتار دیگران.

 

چند توصیه بیشتر درباره راهکاری های مهم برای کنترل استرس :

* تغذیه مناسب برای کاهش استرس کنکور :

برای کاهش استرس کنکور چه بخوریم ؟

مصرف نوشابه و مواد کافیین دار مانند قهوه ، کاکائو و چای باعث افزایش میزان استرس در شما میشه.

همچنین مصرف بیش از حد شیرینی و شکلات و در کل موادی که در اونها قند طبیعی وجود نداره و حاوی شکر زیاد هست، تاثیر جدی بر میزان فشار روانی در شما داره.

در مقابل شما باید سعی کنید از سبزیجات، تخم مرغ و گوشت سفید وقرمز(به حد کافی)، میوه ها و لبنیات استفاده کنید.

اما فراموش نکنید که مصرف تمام این ها باید به اندازه نیاز بدن شما باشه؛ ما اصلا پرخوری رو به شما در هیچ موادی توصیه نمی کنیم.

کمبود ویتامین ها در بدن مانند ویتامین ب۱۲ نیز بدن انسان رو در برابر فشار روانی آسیب پذیر میکنه. پس حتما از دریافت انواع ویتامین ها در برنامه غذاییتون اطمینان حاصل کنین.

 

* تنظیم خواب برای کاهش استرس کنکور :

میزان خواب شما وکیفیت آن در کنترل اضطراب بسیار مهم هست؛ بدن انسان نیاز داره در طول ۲۴ ساعت بین ۷ تا ۹ ساعت خواب دریافت کنه که البته این میزان در افراد مختلف متفاوت هست. اما اینکه ساعت خواب شما کافی باشه به تنهایی کفایت نمیکنه. بلکه شما باید سعی  کنید <به موقع> بخوابید. یعنی زمان بیدار شدن شما بین ۶تا۸ صبح باشه.

نکته ی مهم دیگه در مورد خواب,  کیفیت اون یعنی خوابیدن آرام و بدون تنش هست که میتونه در جلوگیری از ایجاد استرس تاثیر به سزایی داشته باشه.

 

* کاستن علایم فکری و شناختی:

هنگامی که دچار اضطراب می شویم؛ معمولا گفتگوی درونی ما منفی می شود و ارزیابی ما از شرایط، واقعی نخواهد بود. گاهی دانش آموزان بعد از کسب رتبه ی ضعیف در آزمون های آزمایشی و حتی درصد گیری درس ها در منزل، آنقدر ذهنشان مشغول می شود که تجربه های مثبت قبل را نادیده می گیرند و یا پاسخ اشتباه به چند سوال را فاجعه می پندارند. از آنجا به بعد تولید افکار منفی، غرق شدن در احساسات منفی، ناامیدی و اضطراب شروع می شود. بدون آن که در نظر بگیرند شاید سطح آزمون سخت بوده و یا در آن زمان به دلیل خستگی از تمرکز کافی برخوردار نبوده اند. اگر به علت ضعف در دروس و یا تلاش کم، چنین نتایجی کسب شده؛ شاید روش های صحیح مطالعه برای کنکور را نمی دانند. شاید لازم باشد از مشاور یا معلم خود بخواهید به ارزیابی وضعیت شما بپردازد تا بفهمد مشکلی وجود دارد یا خیر؟ بجای ناامیدی و سرزنش خود و برچسب چسباندن، می توانید به تفکر واقع بینانه در مورد علل و سپس به کار گرفتن راه حل هایی جهت پیشرفت بپردازید. می توانید برای درس ضعیف به دنبال کلاس یا یک کتاب کمک آموزشی باشید. اگر ساعت خواب شما و یا میزان زمان استفاده از تلفن همراه و فیلم و ... زیاد است؛ می توانید با شناسایی این دام ها و کاهش تدریجی زمانی که به آن ها اختصاص می دهید، عادات صحیحی را در خود پرورش دهید. گاهی با افزایش ناگهانی ساعت مطالعه و یا کاهش شدید میزان زمان پرداختن به فضای مجازی، چند روزی نتایج مطلوب کسب می کنید؛ اما امکان افت دوباره در نتیجه ی خستگی و صرف انرژی زیاد در جهت تغییر ناگهانی وجود دارد. گاهی حتی مشاور صلاح می بیند، دانش آموز یا دانشجو با پنج یا ده دقیقه کاهش ساعت خواب و یا افزایش ساعت مطالعه یک تغییر مثبت ماندگار را خلق کند.

 

* مدیریت زمان:

گاهی هم علت اضطراب عدم برنامه ریزی صحیح و نقص در مدیریت زمان است. با هدف گذاری و اولویت بندی این اهداف می توان میزان آشفتگی ذهن را کاهش داد. بعد از هدف گذاری، باید آن ها را به اهداف جزیی تر تقسیم نمود و فعالیت های لازم را برای رسیدن به آن ها در طول روز و هفته و ماه گنجاند. هرشب برای روز بعد برنامه ریزی کنید تا بدانید چه فعالیت هایی و در چه محدوده ی زمانی باید انجام شود. به این نکته آگاهی داشته باشید که با توجه به وقوع یکسری اتفاقات غیرمنتظره همچون بیماری و طولانی شدن مدت زمان مطالعه ی یک درس بر خلاف انتظارمان،امکان این که به طور کامل نتوانیم برنامه را اجرا کنیم وجود دارد. پس برنامه باید انعطاف داشته باشد و قسمتی از زمان را در برنامه ی هفتگی جهت جبران عقب ماندگی ها قرار دهیم. همچنین باید علاوه بر برنامه ریزی آینده، بخش کوتاهی از روز را  (مثلا 5 الی 10 دقیقه) صرف ارزیابی فعالیت های خود کنید تا ببینید آیا تمام قوای خود را در جهت اجرای برنامه ی روزانه بکار گرفته اید یا خیر؟ عدم توانایی در مدیریت صحیح زمان یکی از عوامل ایجاد اضطراب است